กติกาการแข่งขันหมากฮอส

กติกานี้ชี้แนะแนวทางแก่ผู้เกี่ยวข้อง ทั้งคณะกรรมการผู้จัดการแข่งขัน กรรมการผู้ตัดสิน
นักกีฬาผู้ร่วมแข่งขัน และผู้ชมการแข่งขัน เพื่อให้การแข่งขันอยู่ในกรอบที่ทุกฝ่ายสามารถยอมรับได้
ในการใช้กติกาให้พิจารณาถึงถ้อยคำและความมุ่งหมายพร้อมกันไป โดยมีหลักกว้างๆ ในการพิจารณาว่า

การใดที่กติการะบุให้ทำ ผู้เกี่ยวข้องต้องทำ
การใดที่กติการะบุไม่ให้ทำ ผู้เกี่ยวข้องต้องไม่ทำ
การใดที่กติกามิได้ระบุไว้ ผู้เกี่ยวข้องอาจทำได้

ข้อ 1. ความหมายของหมากฮอส
หมากฮอส เป็นกีฬาหมากกระดานพื้นบ้านของไทย นิยมเล่นกันทั่วไป
เป็นกีฬาที่เล่นกันระหว่างนักกีฬา 2 ฝ่าย โดยการเดินตัวหมากไปมาบนกระดานหมากฮอส
แพ้ชนะต่อกันด้วยการหมดตัวเดิน หมดตาเดิน ยอมแพ้ หรือ ถูกปรับให้แพ้

ข้อ 2. อุปกรณ์การเล่น
2.1 กระดานหมากฮอส เป็นกระดานรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ตีตารางเป็นรูปจัตุรัสขนาดเท่ากันรวม 64 ตา
ทาสีเข้มและสีอ่อนสลับตากันไปทุกตา ตาสีเข้มทั้ง 32 ตาใช้เป็นตาเดินตัวหมาก
มุมกระดานที่มีตาสีเข้มอยู่เพียงตาเดียวเรียกว่า "มุมเดี่ยว" มุมกระดานที่มีตาสีเข้มอยู่คู่กันสองตาเรียกว่า "มุมคู่"
2.2 ตัวหมาก เป็นรูปทรงกลม แบ่งเป็นสองสี

ข้อ 3. การตั้งกระดานและตัวหมาก ให้นักกีฬาทั้ง 2 ฝ่ายนั่งหันหน้าเข้าหากัน วางกระดานไว้ตรงกลาง
ให้มุมเดี่ยวอยู่ทางซ้ายมือ มุมคู่อยู่ทางขวามือ เพื่อวางตัวหมากแต่ละสีในตาเดินแถวหลังสุดของทั้งสองฝ่าย
และแถวถัดมา ตาละหนึ่งตัว

ข้อ 4. การเดินหมาก
4.1 การสุ่มเลือกตัวหมาก ให้เตรียมหมากมาสีละตัว ระบุว่าจะให้ฝ่ายถือหมากสีใดเป็นฝ่ายเดินก่อน
หรือเดินหลังทุกกระดาน แล้วให้นักกีฬาสุ่มเลือกตัวหมาก ฝ่ายใดเลือกได้หมากสีอะไร
ให้ใช้หมากสีนั้นเดินในกระดานแรก หลังจากนั้นให้ทั้ง 2 ฝ่ายสลับการถือหมากกันทุกครั้งที่เริ่มแข่งขันกระดานต่อไป
4.2 เบี้ยและฮอส
4.2.1 ตัวหมากที่วางไว้ตามกติกาข้อ 3. เรียกว่า "เบี้ย"
เบี้ยเดินตามแนวทแยงไปข้างหน้าทีละตา และต้องกินหมากของฝ่ายตรงข้ามตามกติกาข้อ 5.1
4.2.2 เมื่อเบี้ยตัวใดตัวหนึ่งเดินไปถึงหรือกินไปตกในตาที่อยู่แถวหลังสุดของฝ่ายตรงข้าม
เบี้ยตัวนั้นจะกลายเป็น "ฮอส"
ให้ฝ่ายตรงข้ามใช้หมากสีเดียวกันอีกตัวหนึ่งวางซ้อนไว้เป็นสัญลักษณ์
ฮอสสามารถเดินหน้าหรือถอยหลังได้ตามแนวทแยง โดยไม่จำกัดจำนวนตาที่เดิน
เบี้ยที่เพิ่งกลายเป็นฮอสจะเดินหรือกินทันทีไม่ได้ ต้องรอให้ฝ่ายตรงข้ามเดินหรือกินอีกครั้งหนึ่งก่อน
4.3 การจับหมากเดิน ในการแข่งขันแต่ละกระดาน ให้นักกีฬาทั้ง 2 ฝ่าย ผลัดกันเดินหมากของตนฝ่ายละครั้ง
โดยให้ถือกฎ "จับตัววางตาย" กล่าวคือ เมื่อนักกีฬาฝ่ายที่จะเดินหมาก
แตะหมากตัวใด ให้จับหมากตัวนั้นเดินโดยไม่ชักช้า ห้ามจับค้างไว้ ห้ามเปลี่ยนไปจับหมากตัวอื่นเดิน
เว้นแต่หมากตัวนั้นไม่มีตาเดิน เมื่อเดินหมากไปแตะตาใด ให้วางในตานั้น ห้ามเปลี่ยนไปวางในตาอื่น
เว้นแต่นักกีฬาฝ่ายตรงข้ามทักท้วง ก่อนที่จะเดินหมากของตนเอง ว่าเป็นการทำผิดกติกา
ในกรณีที่เดินฮอส เมื่อจับฮอสไปทางทิศใดของแนวทแยง ให้วางลงในตาที่อยู่ทางทิศนั้น ห้ามเปลี่ยนไปทางทิศอื่น
เว้นแต่นักกีฬาฝ่ายตรงข้ามทักท้วง ก่อนที่จะเดินหมากของตนเอง ว่าเป็นการทำผิดกติกา
4.4 การขอจัดหมาก หลังจากเริ่มการแข่งขันแต่ละกระดาน
หากนักกีฬาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งต้องการขยับตัวหมากในกระดาน เพื่อจัดให้ตรงตามตำแหน่ง ให้ขออนุญาตก่อน
ทั้งนี้การขออนุญาตและการขยับตัวหมากให้ทำในระหว่างที่เป็นช่วงเวลาเดินหมากของตนเองเท่านั้น
4.5 เวลาที่ใช้ในการเดินหมาก
4.5.1 นักกีฬามีเวลาเดินหมากของตนเองครั้งละไม่เกิน 2 นาที โดยกรรมการจะขานบอกเวลา 2 ครั้ง
ครั้งแรกเมื่อเหลือเวลา 30 วินาที และครั้งที่สองเมื่อเหลือเวลา 10 วินาที
4.5.2 การขอเวลาพิเศษ ระหว่างที่กำลังแข่งขันกันแต่ละกระดาน
นักกีฬาแต่ละฝ่ายมีสิทธิ์ขอเวลาพิเศษเพื่อคิดไตร่ตรองได้ 2 ครั้ง ครั้งละ 5 นาที
โดยแจ้งขอเวลาพิเศษต่อกรรมการก่อนหมดเวลาเดินหมาก
ให้กรรมการขานยืนยันว่ารับทราบคำขอ และจดบันทึกไว้ รวมทั้งขานบอกเวลาเหมือนในกติกาข้อ 4.5.1 ด้วย
4.5.3 การขอเวลานอก หากนักกีฬาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งต้องการขอเวลานอก เพื่อทำกิจธุระที่จำเป็น
เช่น เข้าห้องน้ำ ซื้อหาเครื่องดื่ม ฯลฯ ให้ขออนุญาตก่อน

ข้อ 5. การกินหมาก
5.1 การกินหมาก ให้ถือกฎ "กินได้ต้องกิน" กล่าวคือ เมื่อหมากของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง
ขวางทางเดินหมากของอีกฝ่ายหนึ่ง และมีตาว่างอยู่ในแนวเดียวกันถัดหมากที่ขวางอยู่
ฝ่ายที่ถูกขวางต้องกินโดยจับหมากของตนเองตัวที่ถูกขวาง ข้ามหมากตัวที่ขวางไปวางในตาว่างนั้น
แล้วยกหมากที่ถูกกินออกจากกระดาน
5.2 การกินหลายต่อ เมื่อเป็นการกินหลายต่อ ฝ่ายกินต้องแสดงการกินให้ชัดเจน โดยกินออกทีละตัว
จนกว่าจะกินต่อไปอีกไม่ได้
5.3 การกินหลายแบบ เมื่อมีโอกาสกินได้หลายแบบ ฝ่ายกินจะเลือกกินแบบใดแบบหนึ่งก็ได้
5.4 การกินได้แต่ไม่กิน เมื่อฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งมีโอกาสกินได้ แต่กลับเดินหมากโดยไม่กิน
อีกฝ่ายหนึ่งจะทักท้วงให้กิน ก่อนที่จะเดินหมากของตนเอง หรือจะปล่อยเลยตามเลยก็ได้
โดยกรรมการไม่มีสิทธิ์เตือนให้กิน

ข้อ 6. การทำผิดกติกา
ในทุกกรณีดังต่อไปนี้ ให้การตัดสินของกรรมการถือเป็นที่สิ้นสุด
6.1 หากนักกีฬาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งยังไม่เดินหมาก เมื่อหมดเวลาเดินหมากตามกติกาข้อ 4.5.1
หรือ 4.5.2 แล้ว ให้ถูกปรับให้แพ้ในกระดานนั้น
6.2 หากนักกีฬาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งทำการดังต่อไปนี้
ไม่ทำตามคำทักท้วงของนักกีฬาฝ่ายตรงข้ามซึ่งทักท้วงอย่างถูกต้องตามกติกาข้อ 4. หรือข้อ 5.
เดินหมากนอกแนวทแยง กินหมากนอกแนวทแยง เดินเบี้ยข้ามตา กินหมากไปวางข้ามตา
เดินหมากอยู่กับที่ เดินเบี้ยถอยหลัง จงใจเอาตัวหมากออกไป จงใจเอาตัวหมากเพิ่มเข้ามา
จงใจทำให้ตัวหมากเคลื่อนจากตาที่ตั้ง ใช้คำชี้แนะของผู้อื่น ใช้กระดานทดลองเดิน
ใช้ตำราหมากฮอส ใช้เอกสารเกี่ยวกับหมากฮอส ใช้อุปกรณ์เกี่ยวกับหมากฮอส อย่างใดอย่างหนึ่ง
ให้ถือว่าเจตนาทำผิดกติกาอย่างชัดแจ้ง ถ้านักกีฬาฝ่ายตรงข้ามฟ้องต่อกรรมการ
ก่อนที่จะเดินหมากของตนเอง หรือไม่ได้ฟ้องแต่กรรมการเห็น ให้ถูกปรับให้แพ้ในกระดานนั้น
หากทำความผิดเดิมซ้ำอีกครั้ง ให้ถูกปรับให้แพ้ในการแข่งขันคู่นั้น
6.3 หากนักกีฬาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งขออนุญาตเข้าห้องน้ำ หรือไปทำกิจธุระใดๆ แล้วทำการดังต่อไปนี้
ใช้คำชี้แนะของผู้อื่น ใช้กระดานทดลองเดิน ใช้ตำราหมากฮอส ใช้เอกสารเกี่ยวกับหมากฮอส
ใช้อุปกรณ์เกี่ยวกับหมากฮอส อย่างใดอย่างหนึ่ง ให้ถือว่าเจตนาทำผิดกติกาอย่างชัดแจ้ง
ถ้านักกีฬาฝ่ายตรงข้ามฟ้องต่อกรรมการ ก่อนที่จะเดินหมากของตนเอง หรือไม่ได้ฟ้องแต่กรรมการเห็น
ให้ถูกปรับให้แพ้ในกระดานนั้น หากทำความผิดเดิมซ้ำอีกครั้ง ให้ถูกปรับให้แพ้ในการแข่งขันคู่นั้น
6.4 หากนักกีฬาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งทำการดังต่อไปนี้ ทำผิดกติกาเรื่องใดเรื่องหนึ่งซ้ำอีก
ถึงแม้กรรมการเคยบอกให้ทราบกติกาเรื่องนั้นแล้ว เดินหมากสองครั้งซ้อน
ยื่นมือเข้ามาในกระดานขณะที่ยังไม่เดิน ส่งเสียงรบกวนสมาธิ อย่างใดอย่างหนึ่ง
และนักกีฬาฝ่ายตรงข้ามได้ทักท้วงและฟ้องต่อกรรมการ ก่อนที่จะเดินหมากของตนเอง
ให้กรรมการเตือนพร้อมทั้งจดบันทึกไว้ หากกรรมการเตือนเรื่องเดียวกันถึง 3 ครั้ง
นับตั้งแต่เริ่มแข่งขันกระดานแรก ให้ถูกปรับให้แพ้ในการแข่งขันคู่นั้น

ข้อ 7. การแพ้ชนะ
ผลการแข่งขันจะเป็นแพ้ชนะ เมื่อเกิดกรณีใดกรณีหนึ่งดังต่อไปนี้
7.1 ฝ่ายแพ้หมดตัวเดิน
7.2 ฝ่ายแพ้หมดตาเดิน
7.3 ฝ่ายแพ้ยอมแพ้
7.4 ฝ่ายแพ้ถูกปรับให้แพ้ ตามกติกาข้อ 6.
7.5 ฝ่ายแพ้ถูกปรับให้แพ้ ในกระดานที่แข่งขัน เนื่องจากมาแข่งขันช้ากว่าเวลาที่กำหนด 20 นาที
เว้นแต่ นักกีฬาฝ่ายตรงข้ามและคณะกรรมการจัดการแข่งขันยินยอม
7.6 ฝ่ายแพ้ถูกปรับให้แพ้ ในรายการที่แข่งขันในวันนั้นๆ เนื่องจากมาแข่งขันช้ากว่าเวลาที่กำหนด 60 นาที

ข้อ 8. การเสมอ
ผลแข่งขันจะเป็นเสมอ เมื่อเกิดกรณีใดกรณีหนึ่งดังต่อไปนี้
8.1 การแข่งขันยังไม่รู้ผลแพ้ชนะ แต่นักกีฬาทั้ง 2 ฝ่ายสมยอมกันให้เป็นเสมอ
8.2 นักกีฬาทั้ง 2 ฝ่าย เดินฮอส "ล้อเลียน" กันไปมาในตำแหน่งและจังหวะเดิมๆ ถึง 3 ครั้ง
8.3 นักกีฬาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งสามารถขอจำกัดจำนวนครั้งที่จะเดินเพื่อให้ยุติการแข่งขันได้
หากกรรมการเห็นชอบ จะกำหนดให้นักกีฬาฝ่ายที่ร้องขอเป็นผู้นับการเดินหมากของตนแต่ละครั้ง
และกรรมการจดบันทึกไว้ เมื่อนับครบ 16 ครั้งแล้ว หากปรากฏว่ายังไม่มีการเดินเบี้ยหรือการกิน
ให้ถือว่าหมากกระดานนั้นเสมอกัน แต่หากมีการเดินเบี้ยหรือการกินก่อนนับถึง 16 ครั้ง
ให้เลิกนับและแข่งขันต่อไปจนกว่าจะรู้ผลแพ้ชนะ
8.4 ในกรณีที่นักกีฬาทั้ง 2 ฝ่าย เดินฮอส "วนเวียน" เปลี่ยนตำแหน่งไปมาเป็นเวลานานพอสมควรแล้ว
โดยไม่มีการเดินเบี้ยหรือการกิน อีกทั้งไม่มีนักกีฬาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งขอจำกัดจำนวนครั้งที่จะเดิน
เพื่อให้ยุติการแข่งขันได้ ให้กรรมการมีสิทธิ์นับการเดินหมากของทั้ง 2 ฝ่ายและจดบันทึกไว้ทุกครั้ง
เมื่อนับได้รวม 16 ครั้งแล้ว หากปรากฏว่ายังไม่มีการเดินเบี้ยหรือการกิน ให้ถือว่าหมากกระดานนั้นเสมอกัน
แต่หากมีการเดินเบี้ยหรือการกินก่อนนับถึง 16 ครั้ง ให้เลิกนับและแข่งขันต่อไปจนกว่าจะรู้ผลแพ้ชนะ

ข้อ 9. การขอเปลี่ยนตัวกรรมการ
นักกีฬาผู้เข้าร่วมแข่งขัน มีสิทธิ์ขอเปลี่ยนตัวกรรมการได้เมื่อมีเหตุผลอันสมควร
โดยให้ร้องขอต่อคณะกรรมการจัดการแข่งขัน การตัดสินของคณะกรรมการจัดการแข่งขันถือเป็นที่สิ้นสุด

ข้อ 10. การเปลี่ยนแปลงกติกา
คณะกรรมการจัดการแข่งขันมีสิทธิ์เปลี่ยนแปลงกติกา สำหรับการแข่งขันแต่ละครั้ง
โดยต้องแจ้งให้ผู้เกี่ยวข้องได้รับทราบก่อนเริ่มการแข่งขัน

ข้อ 11. กติกาอื่นๆ สำหรับผู้เกี่ยวข้อง
11.1 นักกีฬาผู้เข้าร่วมแข่งขัน ต้อง
11.1.1 แต่งกายเรียบร้อยแบบสุภาพชน
11.1.2 ทำตนเป็นนักกีฬาที่ดี กล่าวคือ ไม่แสดงกิริยาวาจา ดูถูก เสียดสี ล้อเลียน
ก่อกวน ยั่วยุอารมณ์ หรือทำลายสมาธินักกีฬาผู้ร่วมแข่งขัน เป็นต้น
11.1.3 ทำตามคำทักท้วงของนักกีฬาฝ่ายตรงข้ามและคำเตือนของกรรมการ
ซึ่งทักท้วงหรือเตือนอย่างถูกต้องตามกติกา
11.1.4 ร่วมมือทำตามคำขอร้องของกรรมการ ซึ่งขอร้องให้ทำ
เพื่อควบคุมการแข่งขันให้ดำเนินไปอย่างเรียบร้อย โปร่งใส และเป็นไปตามกติกา
11.1.5 ไม่สูบบุหรี่ ดื่มหรือเสพของมึนเมาทุกประเภท ในบริเวณสถานที่แข่งขัน
11.2 กรรมการผู้ตัดสิน ต้อง
11.2.1 ไม่ร่วมแข่งขันในรายการที่ตนเป็นกรรมการอยู่ด้วย
11.2.2 ควบคุมการแข่งขันให้ดำเนินไปอย่างเรียบร้อย โปร่งใส และเป็นไปตามกติกา
11.2.3 รายงานให้คณะกรรมการจัดการแข่งขันทราบ
ทันทีที่พบปัญหาซึ่งอยู่นอกเหนืออำนาจหน้าที่ของตนหรือไม่อยู่ในวิสัยที่ตนจะควบคุมได้
11.3 ผู้ชมการแข่งขัน ต้อง
11.3.1 แต่งกายเรียบร้อยแบบสุภาพชน
11.3.2 ทำตนเป็นผู้ชมที่ดี กล่าวคือ ไม่แสดงกิริยาวาจา ดูถูก เสียดสี ล้อเลียน
ก่อกวน ยั่วยุอารมณ์ หรือทำลายสมาธินักกีฬาผู้ร่วมแข่งขัน เป็นต้น
11.3.3 ไม่วิจารณ์หรือชี้แนะการเดินหมากให้แก่นักกีฬาที่กำลังแข่งขัน
อีกทั้งไม่วิจารณ์การตัดสินของกรรมการที่กำลังทำหน้าที่
11.3.4 ร่วมมือทำตามคำขอร้องของกรรมการ
ซึ่งขอร้องให้ทำเพื่อควบคุมการแข่งขันให้ดำเนินไปอย่างเรียบร้อย
โปร่งใส และเป็นไปตามกติกา
11.5 คณะกรรมการจัดการแข่งขัน มีหน้าที่
11.5.1 กำหนดสถานที่แข่งขัน เวลาแข่งขัน สายการแข่งขัน คู่นักกีฬาที่จะแข่งขันกัน
และกรรมการสำหรับแต่ละคู่ เพื่อทำให้มั่นใจได้ว่าการแข่งขันจะดำเนินไปอย่างเรียบร้อย โปร่งใส และเป็นไปตามกติกา ทั้งนี้ให้คำนึงถึงสุขภาพและสวัสดิภาพของนักกีฬาเป็นสำคัญด้วย
11.5.2 เป็นผู้ชี้ขาดสำหรับกรณีใดกรณีหนึ่งที่ได้ระบุหรือมิได้ระบุไว้ในกติกา
และเป็นกรณีที่อาจทำให้เกิดข้อเคลือบแคลงสงสัยหรือข้อขัดแย้งในการแข่งขัน
ให้ถือคำชี้ขาดของคณะกรรมการจัดการแข่งขันเป็นข้อยุติ